Wuwučowacy su w přiběracej měrje ze šulerkami a šulerjemi konfrontowani, kotřiž trjebaja na zakładźe chroniskeho schorjenja wosebite wobkedźbowanje, podpěru a spěchowanje. To zaleži mjez druhim na tym, zo ličba chronisce chorych dźěći a młodostnych přiběra. Po strowotniskej studiji dźěći a młodostnych Roberta Kochoweho instituta (KiGS) je w skupinje 0 do 17lětnych hižo kóžde wosme dźěćo wot chroniskeho strowotniskeho problema potrjechene.

Za dźěći, kiž su dołho chore, je wučba wažne wuměnjenje a móžnosć wobdźělenja na žiwjenju w zhromadnosći. Kubłanje ma za chore dźěći a chorych młodostnych wosebity wuznam. Woni móža wuknyć, z chorosću lěpje wobchadźeć. Při tym ma so w přiběracej měrje wobkedźbować, zo šulerki a šulerjo po přebywanju w klinice w kóždym padźe dospołnje wustrowjeni njejsu.  Chroniskeho chorobneho procesa abo trajneho strowotneho wobmjezowanja dla móža dołho abo trajnje haćeni być.

Dźěłarnička ma dohlad do wubranych chorosćow a jich wuskutkow na šulske wuknjenje dać kaž tež wotpowědne nastorki za pedagogiske naprawy.

Diplomowa wučerka za spěchowanske šule

Što je konflikt, kotre jednanske strategije mamy a kak móžu swojim šulerkam a šulerjam tute sposrědkować? Wobdźěleni diskutuja wotpowědne strategije a nałožuja je na swójsku pedagogisku praksu (swójske přikładowe pady). W dźěłarničce předstaja so treningowe programy k prewenciji a/abo interwenciji a hry přećiwo agresiji a namocy.

Šula ze spěchowanskim ćežišćom emocionalno-socialne wuwiće; krajna předsydka Zwjazka spěchowanskeje pedagogiki z.t., diplomowa wučerka, wučerka za spěchowansku pedagogiku

Wosebje w Americe a w Jendźelskej ale tež w zapadnej Němskej so kedźbliwosć dźeń a bóle w šulskej wokolinje zadomi. Wuwili su so wšelakore programy a wučerjo kaž tež šulerjo rozprawjeja wo dobrych wuskutkach: mjenje mylenjow a konfliktow, přijomniša wuknjenska atmosfera, wjace měra a wjesela. By kedźbliwosć tež našim serbskim šulam tyła? Prjedy pak hač móžemy ju jako wučerjo šulerjam zbližić, dyrbimy ju sami za nas wotkryć a ju trenować. W tutej dźěłarničce zeznajomimy so ze wšelakorymi zwučowanjemi kedźbliwosće, kotrež hodźa so w krótkej a dlěšej formje jara jednorje do wšědneho dnja zatwarjeć a tohorunja (pozdźišo) ze šulerjemi w šuli přewjesć.

MBSR – mindfulness-based stress reduction

Dušan Šołta je wukubłany wučer za serbšćinu, chemiju a matematiku a certifikowany MBSR-wučer. Wón podawa kursy kedźbliwosće za studowacych a přistajenych Drježdźanskeje techniskeje uniwersity a za studentow wučerstwa Lipšćanskeje uniwersity we wobłuku ABiK-projekta (https: / / www.zls.uni-leipzig.de / forschung-und-projekte / abik). Dale wuwučuje šulerki a šulerjow gymnazija Bürgerwiese w Drježdźanach w praksy kedźbliwosće.

Čitanje je komplikowany kognitiwny proces. Wěda wo rěči a rěčnych přednazhonjenjach kaž na přikład zrozumjenje rěče, słowoskład a fonologiske wědomje zapřijeja so do toho. Wěsty fonem – grafem – přirjadowanje kaž tež kmanosć syntetizowanja su wažne zakłady, kotrež dyrbi čitar-započatkar wobknježić. Hdyž so pismiki wěsće spóznaja a rěčnje přesadźa, so złóžki spěšnišo wučitaja. Z tutych nastawaja słowa, sady, teksty … čitanska kompetenca móže so wuwiwać.

Přechod wot alfabetiskeje strategije k ortografiskej strategiji je pola mnohich zakładnych šulerjow ćežki. Wuměna wo wšelakich nazhonjenjach a metodach w serbskich zakładnych šulach kaž tež móžne pomocy z wida rěčneje terapeutki maja wobsah tuteje dźěłarnički być.

Wanda Wokowa studowaše na Martina Lutherowej uniwersiće w Halle nad Solawu rěčne wědomosće a fonetiku. Po postgraduaciji ke kliniskej rěčespytnicy dźěłaše někotre lěta we wšelakich praksach. Wot 2002 skutkuje akademiska rěčna terapeutka w swójskich praksach w Budyšinje a Wulkej Dubrawje.

Ze swojim teamom zastara wona klientow wšěch starobnych skupin, kotřiž pod rěčnymi, rěčenskimi a hłósnymi mylenjemi ćerpja. Terapije přewjeduja so zasadnje w sylnej rěči klientow – w němčinje resp. serbšćinje.

Wosebite ćežišćo jeje dźěła je přewod wuwića dźěći z ćežišćom rěčneho wuwića. Wukubłanej LRS-terapeutce stej tež poradźowanje a terapija šulskich dźěći z najwšelakorišimi deficitami při přiswojenju spisowneje rěče wažna naležnosć. Wosebje we wobłuku mylenjow awditiwneho zaznawanja a předźěłanja je so referentka w zašłych lětach dalekubłała. Nimo toho funguje jako poradźowarka za staršich, wučerjow a kubłarjow w dźěćacych dnjowych přebywanišćach – tu je jej wukubłanje na systemisku poradźowarku wulce wužitne.

Za wšitke tak mjenowane wulke rěče steja přełožowanske programy k dispoziciji a šulerjo móža je při swojich domjacych nadawkach wužiwać. Zamołwitosć za korektny přełožk pak wostanje stajnje pola awtora teksta. Wšako njejsu programy ženje perfektne, byrnjež so stajnje dale wuwiwaja.

Porno druhim přełožowarskim programam skedźbni serbski online-přełožowar sotra.app na to wuraznje ze slědowacej sadu: “Sotra je přełožowanski system, kotryž so hišće dale wuwiwa. Tohodla je wažne, zo přełožki přepruwuješ a w datym padźe wuporjedźiš.”

Tuž hodźi so program tež za zwučowanja w šulskej wučbje zasadźeć. W dźěłarničce předstaja so zwučowanske nadawki hladajo na słowoskład, gramatiku a stilistiku. Nimo toho wujasni so funkcija prawopisneje kontrole a zwisk mjez programom sotra.app a soblex.de. Runočasnje je diskusija wo wužiwanju programow w šulskim konteksće witana.

Anita Hendrichowa je wukubłana techniska asistentka a nazhonita w organizaciji a kalkulaciji produkciskich procesow we wobłuku tekstilnych zawodow. W lěće 2020 nastupi wona swoje dźěło w Rěčnym centrumje WITAJ jako wěcywobdźěłarka za digitalne medije a rěčny marketing. Wot lěta 2021 sem je knjeni Hendrichowa projektowa koordinatorka přełožowanskeho programa "sotra".

Julian Nyča studowaše južnosłowjanske rěče a kultury na Humboldtowej uniwersiće w Berlinje. Jeho hłownej dźěłowej wobłukaj stej rěčna politika, wosebje dwurěčnosć w zjawnosći, a digitalizacija serbšćiny. Tak słuša wón k hłownym zamołwitym za hornjoserbsku Wikipediju, serbsku online-kartu a wšelake přełožki webstronow a aplikacijow. Wot 2019 je knjez Nyča čłon projektoweho teama "sotra" w Rěčnym centrumje WITAJ.

Tak mjenowane swobodne wuknjenske metody zmóžnjeja, zo móže kóždy šuler w swojim tempje w předpodatym času wuknyć. W přihotach na wučbu hodźa so indiwidualne wuknjenske hry w serbskej rěči wuwiwać. Při tym je „Bookii"-pisak wažny digitalny pomocny srědk. Zasadźenje „Bookii"-pisaka we wučbje hodźi so při zwučowanju čitanja, pisanja a rěčenja. Šulerki a šulerjo móža swójske rěčne přinoški tež samostatnje nahrawać a swoje rěčne kmanosće přepruwować. Milenka Cyžowa pokaza w dźěłarničce, na kotre wašnje wona z Bookii-pisakom dźěła a poskići fachowu wuměnu wo tym.

Milenka Cyžowa je wukubłana wučerka za zakładnu šulu. Powołanske nazhonjenja je po studiju w Podstupimje a w Berlinje zběrała. Tuchwilu je wona rjadowniska wučerka třećeho lětnika Serbskeje zakładneje šule „Michał Hórnik“ we Worklecach a wuwučuje hłownje rěč, matematiku a wěcnu wučbu.

Medijopedagogiske centry (MPZ) su zwjazowanske městna mjez šulemi a Krajnym zarjadom za šulu a kubłanje. Tute 13 stejnišća su w Sakskej jako komunalne zarjadnišća bjezwokrjesnych městow a wokrjesow kompetentni narěčenscy partnerojo za najwjace naležnosćow kołowokoło medijoweho kubłanja a dźěła z digitalnymi gratami w konteksće šule a wučby.
W dźěłarničce předstaja so w zhromadnym skutkowanju z MPZ Lubij wujimki z cyłeho portfolija MPZ. Softwarowe produkty kaž tež digitalne graty so  demonstruja a při tym so na wučbu poćahowace zasadźenske scenarije, mj. dr. specielnje za serbske šule, k diskusiji staja. Dalši aspekt budźe informacija wo wobšěrnych poradźowanskich a informaciskich móžnosćach.

Matthias Keil skutkuje wot 1998 jako referent na SMK podrjadowanych zarjadnišćach. Wón je diplomowy inženjer za mašinotwar a informatiku a bě dołhi čas jako fachowy poradźowar za informatiku na sakskich šulach po puću. Wot 2012 je wón zamołwity za słužbny a fachowy dohlad MPZ w Swobodnym staće Sakskej.

Zaměr dźěłarnički je, wužadanjam bilingualneje wučby wuspěšnje a kreatiwnje wotpowědować. Přikłady za dwurěčnu wučbu so předstaja a dalše so zhromadnje nadźěłaja. Móžnosće metodiki “visual thinking”, teamteaching jako kolegialna wuměna ale tež podpěrowace digitalne poskitki za efektiwny dwurěčny přihot na wučbu so wobdźělnicam a wobdźělnikam za wužiwanje w praksy zbliža.

Diana Šołćina je wot šulskeho lěta 2022/2023 sem nawodnica Serbskeje wyšeje šule „Michał Hórnik“ we Worklecach. Wona wuwučuje předmjetaj stawizny a towaršnowědu po koncepće 2plus. Jako bywša referentka Krajneho zarjada za šulu a kubłanje je so intensiwnje z dwurěčnym kubłanjom na serbskich šulach rozestajiła a přez dohlad do koordinaciskeho dźěła 2plus na serbskich šulach fasety dwurěčnosće we wučbje zeznała.

W dźěłarničce so nowy rjadowak předstaji a jeho dalše  wudospołnjenje so diskutuje.
Na přikładomaj serbskeje dźěćaceje literatury  – „Kak je žabka Šlapka spěšnje skakać nawuknyła“ a “Knjeni Móškowa”  – předstaja so wučbne materialije, kotrež móhli šulerki a šulerjo ke kreatiwnemu wobchadźenju z literaturu pozbudźić. Na tutej bazy wuradźuja wobdźěleni na dźěłarničce, kotre wotkazy na wučbny plan a kotre doporučenja su za nich při planowanju wučby pomocliwe a dyrbjeli so zhromadnje z materialijemi do systematiki rjadowaka zapřijeć.

Daniela Knoblichowa je nawodnica fachoweho wukubłanja w fachowej didaktice němčina/serbšćina při wučerskim zarjedźe za zakładnu šulu Krajneho zarjada za šulu a kubłanje (LaSuB), wotnožka Drježdźany. Nimo toho je fachowa poradźowarka za serbšćinu po koncepće 2plus a serbšćinu ISL (intensiwne wuknjenje rěče) při LaSuB, wotnožka Budyšin.

Kóždy šuler, kiž je w Němskej žiwy a němčinu jako swoju maćeršćinu wužiwa, so tež přez šulu w swojej identiće skrući. Što pak je z dźěćimi, kiž wot doma serbsce rěča abo kotrež so na serbskej šuli intensiwnje do serbšćiny zanurja?

W dźěłarničce chcemy sej wuwědomić, što móže serbska šula nimo serbskorěčneje a fachoweje wučby w serbskej rěči přidatnje zdokonjeć, abo što měła wona znajmjeńša zdokonjeć. Sylnjenje narodneho wědomja šulerjow steji w srjedźišću dźěłarnički. Wosebje měli wo tym přemyslować, kak ze serbšćinu w přitomnosći nic serbsce rěčacych resp. serbsce wuknjacych wobchadźeć. Šulerjo trjebaja wot dorosćenych dobre přikłady. Tež na prašenje, što je trjeba, zo so serbska rěč wot kóždeho šulerja serbskeje šule jako hódna wosobinska resursa a jako wobohaćenje spóznaje, chcemy spytać wotmołwić.

Zestajenje konkretnych doporučenjow za serbske šule a wotkryće podpěranskich móžnosćow su zaměr tuteje dźěłarnički. Po potrjebje tež žadanja na politiku a towaršnosć formulujemy.

Katharina Jurkowa je regionalna rěčnica za teritorij Domowinskeje župy "Michał Hórnik" Kamjenc. Čestnohamtsce angažuje so hižo mnoho lět we wobłuku staršiskeho dźěła. Zdobom je z lěta 2020 předsydka Serbskeho šulskeho towarstwa z.t..

Katrin Suchec-Dźisławkowa dźěła pola Domowiny jako referentka za kubłanske naležnosće a spěchowanje dorosta. Wona je połnojuristka a angažuje so čestnohamtsce na polu kubłanja. W Radworju je serbsku staršisku iniciatiwu sobu do žiwjenja zwołała a je aktualna jeje předsydka.